عنوان:

طراحی و ارزیابی مدل دسترسی بیماران نارسایی مزمن کلیوی به خدمات پزشکی مورد نیاز مبتنی بر سیستم اطلاعات جغرافیایی  و شبکه­ ی معنایی

چكيده 

مقدمه: بیماران دیالیزی به طور معمول هفته­ ای سه بار به مراکز دیالیز مراجعه می نمایند. دسترسی ضعیف این بیماران به مراکز دیالیز خونی با نرخ مرگ­ ومیر بالاتر و کیفیت زندگی پایین­تر آن­ها رابطه­ ی معنی­ داری دارد. این پژوهش در ابتدا به شناسایی عوامل مرتبط با دسترسی به مراکز دیالیز خونی پرداخته و سپس به ارائه­ ی مدل­ هایی جهت اندازه­­ گیری دسترسی بیماران نارسایی مزمن کلیوی به خدمات پزشکی مورد نیاز و همچنین ایجاد مدل اختصاص منابع در مکان و زمان مناسب پرداخته است.

روش كار: ابتدا از طریق مرور منابع لیستی از عوامل بالقوه مرتبط با دسترسی به مراکز دیالیز خونی تهیه گردید. سپس با جمع ­آوری داده­ ها به روش مصاحبه ­ی بسته در استان خراسان شمالی، این عوامل در مدل GLM وارد شده و فاکتورهای مرتبط با دسترسی به مراکز دیالیز در منطقه مورد مطالعه به دست آمد. عوامل مرتبط با دسترسی بیماران در دو گروه A و B به صورت جداگانه شناسایی شد. بیماران گروه A بیمارانی بودند که در شهرها یا روستاهایی زندگی می­ کردند که مرکز دیالیز موجود نبوده است در حالی که بیماران گروه B بیمارانی بودند که در شهرهایی دارای مراکز دیالیز زندگی می ­کردند. از طریق انجام درون­ یابی به روش وزن ­دهی معکوس فاصله (IDW)، مناطق جغرافیایی با زمان دسترسی کمتر از 30 دقیقه مشخص گردیده و سپس برای این مناطق مدلی جهت تخصیص درست منابع در 5 سال آینده به دست آمده است. در ادامه دو روش IDW مبتنی بر زمان واقعی سفر بیمار از خانه تا مرکز دیالیز و روش 2SFCA با در نظر گرفتن فاصله بافر 40 کیلومتری برای محاسبه­ ی دسترسی در سطح مناطق جغرافیایی استان استفاده شده ­اند. برای ارزیابی مدل تخصیص منابع از شبیه­ سازی کامپیوتری با استفاده از نرم­ افزار Arena و داده‌های واقعی فعلی استفاده شده است. در انتها نرم افزار اطلاعات جغرافیایی دیالیز با برنامه نویسی سیستم­ های GIS طراحی و پیاده­ سازی گردیده است.

نتايج: فاکتورهای غیر مکانی شامل جنسیت، سطح درآمد، تحصیلات، وضعیت مالکیت وسیله نقلیه شخصی، نوع حمل­ و­نقل، وضعیت همراه بیمار و قومیت با دسترسی بیماران در هر دو گروه A و B رابطه داشته است. فاکتورهای مکانی شامل زمان رانندگی و فاصله ­ی رانندگی فقط با دسترسی بیماران در گروه A رابطه داشته است و با دسترسی افراد در گروه B رابطه نداشته است. استان خراسان شمالی در زمان انجام مطالعه به 5 ماشین دیالیز خونی جدید نیاز داشته است و در کل در 5 سال آینده نیاز به 50 ماشین دیالیز خونی جدید خواهد داشت. منطقه­ی آشخانه از نظر اندازه­ گیری دسترسی واقعی به مراکز دیالیز خونی در وضعیت مناسبی قرار نداشته است در حالی که دسترسی فضایی اندازه ­گیری شده نشان داد این منطقه در شرایط مناسبی قرار دارد.

نتيجه‌گيري: فاکتورهای مکانی و غیر مکانی توأماً قادر به تعیین دسترسی واقعی یک منطقه­ ی جغرافیایی به مراکز دیالیز خونی هستند و استفاده از زیرمجموعه ­ای از فاکتورها نمی ­تواند دسترسی واقعی به مراکز دیالیز خونی و در نتیجه تخمین صحیح برای اختصاص منابع مورد نیاز در مکان و زمان درست را ارائه دهد. استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی می­ تواند روش مناسبی برای تخمین درست نیاز مناطق به منابع جدید و همچنین تعیین مناطق با دسترسی مناسب و غیر مناسب را ارائه دهد. تعیین وضعیت دسترسی به خدمات پزشکی مورد نیاز بیماران نارسایی مزمن کلیوی دانش سودمندی در اختیار سیاستگذاران برای برنامه­ ریزی بهتر منطبق با نیاز واقعی مناطق قرار می ­دهد.

كلمات كليدي: دیالیز، سیستم اطلاعات جغرافیایی، دسترسی، ماشین دیالیز، وزن­ دهی معکوس فاصله، Two Step Floating Catchment Area