دوره پسادکتری چیست؟

دوره تحقیقاتی پسادکتری یا پست دکترا  (Postdoctoral research) به‌طور غیررسمی ( Postdoc) به دوره‌ای از تحقیقات آکادمیک گفته می‌شود که محققان بعد از به پایان رساندن تحصیلات و کسب مدرک دکترا یا اعلی درجه علمی (مدرک نهایی) معمولاً تا سقف ۵ سال و قبل از یافتن شغل ثابت آکادمیک سپری می‌کنند. دوره ای که با نام پسادکتری نامیده می شود فقط یک دوره پژوهشی است که دانشجو بنا به علاقه مندی خودش به سمت آن می رود و حتی با فوق دکترا نیز بسیار متفاوت است. در این دوره دانشجویان به عنوان محقق در دانشگاه‌ها یا مراکز تحقیقاتی مشغول بکار می‌شوند؛ با اینحال سپری کردن این دوره منجر به دریافت مدرکی به این نام نمی‌شود. محقق در این دوره به طور معمول شخصا و به صورت مستقیم بر روی یک موضوع جداگانه کار می کند اما در کنار یک استاد راهنما.

هدف دوره‌های پسادکتری، هرچه عمیق‌تر شدن تخصص و دانش و کسب مهارت‌های لازم تحقیقاتی در موضوعی خاص است. ارائه دوره‌های پسادکتری معمولاً به عنوان بخشی از وظایف یک مؤسسه دانشگاهی یا تحقیقاتی شمرده شده و همچنین توقع می‌رود که به تولید و چاپ محتوای علمی منجر شود. در برخی از کشورها مانند روسیه و انگلستان ممکن است سطوحی بالاتر از سطح دکترا هم شناخته شود؛ در حالیکه در دیگر کشورها اینگونه نبوده و گذراندن این دوره‌ها تنها به صورت سابقه تحقیقاتی در رزومه افراد ثبت می‌گردد. در ایران نیز اخیراً توسط برخی از دانشگاه‌ها چنین دوره‌هایی ارائه می‌شود. در ایران همچنین گاهی از عبارت فوق دکترا برای اشاره به چنین دوره‌هایی استفاده می‌شود.

محقق پسا دکتری معمولاً با قراردادی رسمی یا با بورس تحصیلی حمایت مالی می‌شود. در دوره پسا دکتری معمولاً محقق به صورت مستقل و بر روی موضوعی جداگانه کار می‌کند.

دانشجو برای انجام کار پژوهشی پسا دکتری باید حدود ۱ تا سه سال زمان در نظر بگیرد و در یک گروه پژوهشی در دانشگاه استخدام شود. کار پژوهشگر به طور مستقیم در ارتباط با استاد میزبان و در جهت اهداف پژوهشی گروه وی تعریف می شود. دوره پسادکتری یک دوره تحصیلی نیست و نباید تحت عناوینی مثل فوق دکترا و مانند آن تعبیر شود.

 

چگونگی استخدام

اولین شرط برای استخدام یک پژوهشگر پسا دکتری، تامین هزینه توسط استاد میزبان او است که یا رتبه دانشیاری و یا در رتبه استادی است. تأمین مالی ممکن است از طریق قرارداد های ارتباط با صنعت، از منابع شخصی، حمایت بنیاد نخبگان یا حتی از منابع معاونت پژوهشی دانشگاه باشد. در برخی دانشگاه ها و مؤسسات آموزشی، مبلغ حقوق پژوهشگر به صورت توافقی بین پژوهشگر و استاد میزبان مشخص می شود، در برخی مواقع از طرف خود دانشگاه این مبلغ درج شده در قرارداد ها تعیین و ثبت می شود. نکته دیگری که باید ذکر شود این است که پژوهشگر پسادکتری هیچ ارتباطی با استخدامی خود دانشگاه ندارد.

چگونگی انتخاب پژوهشگر

برای انتخاب یک پژوهشگر، یک روش معمول وجود دارد که دانشگاه ها برای جذب پژوهشگر، اقدام به انتشار یک فراخوان عمومی جذب پژوهشگر  کرده تا پس از دریافت رزومه دانشجویان و بررسی آنها، به استخدام افرادی که واجد شرایط هستند می پردازند.

روش دیگر این است که اساتید میزبانی که از توانایی تامین مالی مطمئن می شوند، با درج یک آگهی در سایت دانشگاه و یا هر جای دیگر موضوع استخدام را به اطلاع عموم دانشجویان می رساند و از بین افرادی که متقاضی این موضوع هستند یکی را انتخاب می کنند.

 مدارک مورد نیاز

علاوه بر شرایط عمومی ورود به آموزش عالی و نداشتن مشکل نظام وظیفه (برای آقایان)، شرایط علمی خاصی برای ورود به دوره پسادکتری لازم است که از سوی هر دانشگاه تعیین و اعلام می شود. معمولاً رزومه غنی (شامل سابقه آموزشی و فعالیت های پژوهشی) و چاپ مقالات ISI ، پیشنهاد طرح پژوهشی دوره پسا دکتری و توصیه نامه از اساتید راهنما و مشاور رساله دکتری، از این شرایط هستند.

شرط تمدید دوره

به دلیل اینکه قرارداد های پسادکتری در یک زمان محدودی بسته می شود و احتمال اینکه کار پژوهش در این مدت زمان به نتیجه نرسد، در صورتی که استاد میزبان موافق باشد این مدت را تمدید میکند.

اتمام و دریافت گواهی دوره

بعد از آن که این دوره با تاییدیه استاد میزبان خاتمه پیدا می کند، پژوهشگر میتواند با تنظیم یک تقاضا نامه و فرستادن آن به معاونت دانشگاه، گواهی نامه خود را دریافت کند و البته همانطور که در قبل گفته شد، این مدرک به عنوان یک مدرک تحصیلی محسوب نمی شود. فارغ‌التحصیل مقطع دکتری که به عنوان پژوهشگر پسادکتری در یک گروه تخصصی دانشگاه مشغول کار می‌شود، در حقیقت به مدت زمان حداقل یک سال استخدام دانشگاه است.

  در نتیجه در یک نگاه کلی به دوره پسادکتری، متقاضیان شرکت در این دوره باید این نکات را در نظر داشته باشند که به شرح زیر است:

فعالیت های یک پژوهشگر پسا دکتری زیر نظر یک استا میزبان است که تامین هزینه های دوره به عهده اوست.
متقاضی باید طبق شرایط هر دانشگاهی قرار است در آن به پژوهش بپردازد، پیش برود و شرایط آن را در نظر داشته باشد.
هریک از پژوهشگران توانایی آن را دارند تا اگر شرایط دانشگاه اجازه بدهد، تعداد محدودی واحد درسی در هر نیمسال تحصیلی در آن دانشکده ارائه کند و به این ترتیب علاوه بر فعالیت پژوهشی، در حوزه آموزشی نیز ارائه خدمت کند.
دوره پسادکتری یک دوره تحصیلی نیست و نباید تحت عناوینی مثل فوق دکترا و مانند آن تعبیر شود.
 

دستورالعمل برگزاري دوره پسا دكتراي پژوهشي وزارتي

 

آئين نامه دوره هاي پسادكتري داخل دانشگاهی