عنوان:

طراحی و ارزیابی مدل پرونده سلامت شخصی دیابت با استفاده از مدل اطلاعاتی مبتنی بر شواهد بالینی جهت ارتقاء مدیریت بیماران

چكيده 

مقدمه: دیابت یکی از چهار بیماری اصلی مزمن یا غیر قابل انتقال به شمار می­آید و مدیریت آن به عنوان یک موضوع مهم و بزرگ در ایران و در دنیا محسوب می شود. ایران جزو کشورهای با بیشترین شیوع بیماری دیابت می­ باشد. مطالع ه­ای نشان داده است که گردآوری داده ­های دیابت به صورت سازمان­ یافته و استاندارد نمی ­باشد. در ایران، منطبق با دانش ما، هیچ پژوهشی در راستای پرونده سلامت شخصی دیابت تحت وب جهت بهبود وضعیت خود مراقبتی بیماران دیابتی انجام نشده است. این مطالعه با هدف بررسی تاثیر بکارگیری سامانه تحت وب پرونده سلامت شخصی دیابت بر وضعیت خود مراقبتی بیماران دیابتی در مقایسه با گروه کنترل انجام گردید.

روش كار: مرور نظام­مند شواهد از طریق بررسی پایگاه­ های داده­ ای شامل PubMed, web of sciences, Scopus, ScienceDirect, and ACM digital library و همچنین بررسی متون خاکستری از طریق موتور جستجوی رایج و پرکاربردی گوگل صورت گرفت. جهت شناسایی مطالعات مرتبط با سامانه تحت وب پرونده سلامت شخصی دیابت (DPHR)، از یک روش سه مرحله­ ای، استفاده گردید و فرایندهای انتخاب مطالعه، توسط دو نفر به طور مستقل انجام گردید. مطالعات، منطبق با معیارهای ورود و خروج مطالعه، وارد مرحله نهایی شدند. کیفیت مطالعات بر اساس سیستم نمره­دهی روش ترکیبی، ارزیابی شدند و جهت اعتبارسنجی مدل نهایی، از روش دو مرحله ­ای اعتبارسنجی استفاده گردید. بیماران دیابتی نوع دو در محدوه سنی 20-70 ساله شهر مشهد که حداقل یک سال از بیماری آنها گذشته باشد و دسترسی به کامپیوتر و اینترنت داشته باشند با امضای فرم رضایت نامه آگاهانه وارد طرح شدند. بیماران از یکی از مطب­ های خصوصی به طور تصادفی انتخاب شدند. هفتاد و دو فرد انتخاب شده به طور تصادفی به دو گروه کنترل و مداخله تخصیص یافتند. افراد در گروه مداخله با دریافت DPHR و افراد گروه کنترل بدون دریافت هیچ مداخله ­ای به مدت چهار ماه تحت پیگیری قرار گرفتند. پیامد اصلی مطالعه، شاخص خودمراقبتی بیماران دیابتی می­ باشد.

نتايج: در ابتدا، 2011 مقاله از پایگاه­های داده ای آنلاین، و 186 مطالعه دیگر از متون خاکستری، یافت گردید. بعد از حذف مطالعات تکراری، غربالگری مطالعات، و اعمال معیارهای ورود و خروج، 129 مطالعه جهت بررسی اصل مطالعات واجد شرایط بودند و با بررسی آنها، 34 مطالعه، حائز شرایط بررسی نهایی قرار گرفتند. با توجه به محتوای مطالعات انتخاب شده، مدل نهایی DPHR شامل هفت طبقه اصلی و 42 آیتم داده­ای حاصل گردید. بیشترین نمره مربوط به طبقه داده ­ای پایش در منزل با میانگین 83/19 و کمترین آن مربوط به طبقه داده­ای عمومی با میانگین 89/3 می­باشد. نتایج آزمون نشان داد که شاخص خود مراقبتی بیماران دیابتی در دو گروه کنترل و مداخله در مقایسه با هم از اختلاف معنی­ داری برخوردار می­ باشند، به طوری که افراد گروه مداخله، در مقایسه با افراد گروه کنترل، از میانگین نمره شاخص خود مراقبتی بیشتری، 10 نمره در مقابل دو نمره، برخوردار بودند. بعلاوه، ابعاد آن شامل اطلاعات مقادیر طبیعی، اطلاعات روند تغییرات، اطلاعات آخرین مقادیر اندازه ­گیری، و اطلاعات زمان آخرین مقادیر اندازه­ گیری از اختلاف معنی ­دار برخوردار بودند و در سایر ابعاد شامل اطلاعات توصیه­ های پزشک معالج، اطلاعات ویزیت­ ها و اطلاعات نکات آموزشی اختلاف معنی­ داری مشاهده نگردید. در مجموع، ارتباطی بین سامانه تحت وب DPHR، و تبعیت از ویزیت­های برنامه ­ریزی شده، روند تغییرات میانگین قند خون و فشار خون و همچنین نمرات وزن، HbA1c، سرم کراتینین، HDL ، LDL، و کلسترول کل مشاهده نگردید. نتایج آزمون، اختلاف معنی ­داری را در متغیر وضعیت اشتغال نشان داد، به طوری که در گروه مداخله، افراد شاغل نسبت به افراد غیر شاغل از نمره خود مراقبتی بیشتری برخوردار می ­باشند. در سایر متغیرهای مذکور، اختلاف معنی­ داری بین متغیرهای همراه و شاخص خود مراقبتی مشاهده نگردید.

نتيجه‌گيري: در نتیجه مرور نظام­مند شواهد به همراه اعتبارسنجی توسط نمونه ­ای معرف از متخصصین غدد و متابولیسم در ایران، مدل نهایی DPHR، جهت بهبود وضعیت خود مراقبتی بیماران دیابتی ایجاد گردید. به هر حال، جهت بهره ­مندی بیماران دیابتی از فواید DPHR، سامانه مربوطه به صورت تحت وب بر روی بیماران دیابت نوع دو بعد از طی پالایش مکرر رابط کاربری با استفاده از تکنیک­ های کاربردپذیری، پیاده ­سازی و ارزیابی گردد. نتایج ارزیابی، نشان داد که در نتیجه استفاده از سامانه مذکور، شاخص خودمراقبتی بیماران دیابتی در گروه مداخله، در مقایسه با افراد گروه کنترل، از نمره شاخص خودمراقبتی بیشتری، برخوردار بودند. در مجموع، ارتباطی بین سامانه مذکور، و متغیرهای مورد ارزیابی شامل تبعیت از ویزیت­های برنامه ­ریزی شده، متغیرهای بالینی، وزن، روند تغییرات میانگین قند خون و فشار خون مشاهده نگردید.