عنوان:

مرور نظام­ مند مطالعات جهت تدوین مجموعه متغیرهای  مورد نیاز در طراحی شاخص اندازه ­گیری دسترسی به خدمات دیالیز

چكيده

مقدمه: یکی از اولویت­های اصلی هر نظام سلامت دسترسی برابر افراد جامعه به خدمات سلامت است. از جمله افرادی که دسترسی ضعیف­شان به خدمات سلامت مورد نیازشان پیامدهای بالینی آنها را به­شدت تحت تاثیر قرار می­دهد بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی هستند که هفته­ای سه مرتبه می­بایست به خدمات دیالیز دسترسی داشته باشند. اندازه­گیری دسترسی این گروه از بیماران به خدمات دیالیز کمک شایانی در جهت شناسایی مناطق محروم و همچنین تخصیص عادلانه منابع توسط سیاستگذاران حوزه سلامت را در پی خواهد داشت. از جمله روش­هایی که پژوهشگران در سال­های اخیر جهت اندازه ­گیری دسترسی به خدمات سلامت مد نظر قرار داده­اند روش­های مبتنی بر سیستم­های اطلاعات جغرافیایی است. اگرچه این روشها نشان داده­اند که ابزارهای قدرتمندی جهت اندازه­ گیری و تحلیل دسترسی به خدمات دیالیز هستند اما چالشی که پژوهشگران با آن درگیر هستند این است که شاخص­های اندازه­گیری متعددی برای این کار وجود دارند که استفاده از هر یک بالقوه می­توانند نتایج گمراه ­کننده­ای دربرداشته باشند. همچنین هر یک از این شاخص­ها نیز می­توانند مجموعه ­ای از فاکتورهای مکانی و غیرمکانی تاثیرگذار بر دسترسی به خدمات دیالیز را در برگیرند. هدف این مطالعه این است که با مرور نظام ­مند منابع فاکتورها تاثیرگذار بر دسترسی بیماران به خدمات دیالیز را که بالقوه می­توانند در طراحی شاخص­ یکپارچه اندازه­ گیری دسترسی به خدمات دیالیز به کار روند را استخراج نمایند.

روش كار: در این مطالعه تمامی منابع الکترونیکی مرتبط در دسترس همچون PubMed, EMBASE و ISI WOS و جهت بازیابی منابع مورد نیاز جستجو گردیدند. سپس منابع توسط دو پژوهشگر به صورت مستقل غربالگری و همچنین کیفیت منابع مورد ارزیابی قرار گرفت. با توجه به هدف مطالعه که گردآوری فاکتورهای تاثیرگذار بر دسترسی در راستای طراحی شاخص یکپارچه دسترسی به خدمات دیالیز بود منابع مرتبط با شاخص­ سازی در این حوزه نیز مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و نقاط قوت و ضعف آنها استخراج گردید تا امکان ارائه پیشنهادهایی در جهت رفع این نقاط ضعف­ها با توجه به فاکتورهای استخراج شده در مطالعه ما فراهم گردد.

نتايج: 508 مقاله از پایگاه­های اطلاعاتی آنلاین و جستجوی لیست ارجاعات آن مقالات بعلاوه 98 مطالعه از جستجوی منابع خاکستری بدست آمد که پس از حذف منابع تکراری، غربالگری و اعمال معیارهای ورود و خروج، 62 مطالعه برای مرور متن کامل آنها واجد شرایط بودند که با مرور آنها برای بررسی ارتباط محتوایی آنها با موضوع مطالعه تعداد 29 مطالعه جهت مرور نهایی انتخاب شدند. در بین منابع استخراج شده 7 مقاله اندازه­گیری دسترسی به خدمات دیالیز با کمک سیستم­های اطلاعات جغرافیایی را به عنوان هدف اولیه مطالعه مد نظر قرار داده بودند. باقی مطالعات نیز یا به عنوان هدف ثانویه از سیستم­های اطلاعات جغرافیایی برای اندازه­گیری دسترسی استفاده کرده بودند در حالیکه هدف اصلی آنها بررسی تاثیر دسترسی بر کیفیت زندگی و همینطور بر پیامدهای بالینی بیماران بوده است یا اینکه مطالعاتی بودند که صرفا به فاکتورهای تاثیرگذار بر دسترسی بیماران به خدمات دیالیز اشاره کرده بودند.

نتيجه‌گيري: نتایج مرور نظام­ مند منابع جهت شناسایی فاکتورهای تاثیرگذار بر دسترسی به خدمات دیالیز نشان داد، اگرچه اکثر فاکتورهای استخراج شده در این مطالعه فاکتورهای غیر مکانی هستند ولی نتایج تجزیه و تحلیل متدولوژی مطالعاتی که به شاخص­سازی در جهت اندازه­گیری دسترسی به خدمات دیالیز مبتنی بر سیستم­های اطلاعات جغرافیایی پرداخته­اند نشان داد که تعداد کمی از اندیکاتورهای دسترسی با دربرگرفتن برخی از فاکتورهای مکانی جهت طراحی شاخص استفاده شده­اند و این در حالی است که اندیکاتورهای مدنظر گرفته شده نیز به صورت جداگانه و نه به­ صورت یک شاخص اندازه ­گیری شده ­اند. به نظر ضروری می­رسد که کل اندیکاتورهای دسترسی به خدمات دیالیز با در نظر گرفتن تمامی فاکتورهای مکانی و غیرمکانی که بالقوه می­توانند به­ عنوان متغیر مخدوش­ کننده برای این اندیکاتورها ظاهر شوند می ­بایست با همدیگر تحت یک ایندکس یکپارچه برای اندازه­گیری بهتر دسترسی مورد توجه قرار گرفته شوند.

كلمات كليدي: دسترسی، سیستم­های اطلاعات جغرافیایی، دیالیز، کلیه، مرور نظام­ مند