چكيده

مقدمه: بیماری‌های قلبی عروقی  یکی از اصلی­ترین علل مرگ ‌ومیر در سراسر جهان هستند که بار بسیار زیادی را به سیستم بهداشتی درمانی کشورهای در حال توسعه مانند ایران، تحمیل می­کنند. از اینرو مطالعه و شناسایی نابرابری‌های مکانی و زمانی در الگوی بستری بیماران قلبی به منظور طراحی مداخلات هدفمند در مناطق پرخطر ضروری می­باشد. در این مطالعه، با استفاده از تحلیل­های پیشرفته آماری و جغرافیایی، الگوهای زمانی و مکانی بیماران قلبی در شهر مشهد کشف و بررسی شدند.

روش‌ها: داده‌ها از تاریخ 11 دی­ماه 1394 لغایت 11 دی­ماه 1399 از سیستم اطلاعات بیمارستانی (HIS) دانشگاه علوم پزشکی مشهد گردآوری شدند که شامل ۵۲,۱۳۲ مورد بیمار بستری قلبی، طبقه‌بندی‌شده بر اساس کدهای ICD-10 بوده که موارد مربوط به افراد غیرمقیم و آدرس‌های ناقص از مطالعه حذف شده­اند. الگوهای زمانی نرخ بستری‌ها با استفاده از تحلیل سری­های زمانی کلاسیک و تحلیل رگرسیون نقطه اتصال (JR) به منظور شناسایی تغییرات معنادار بررسی شد. تحلیل‌های مکانی شامل محاسبه ریسک نسبی، بررسی خودهمبستگی مکانی، و شناسایی نقاط داغ و سرد بستری‌های بیماران قلبی بود. همچنین از آماره­ی اسکن فضایی انعطاف‌پذیر (FSSS) برای شناسایی خوشه‌های نامنظم موارد بستری بیماران استفاده شد. مدل‌ لگاریتمی حداقل مربعات معمولی (OLS) و مدل افزودنی تعمیم‌یافته (GAM) برای مدل‌سازی اثرات خطی و غیرخطی متغیرها و همچنین رگرسیون وزنی جغرافیایی (GWR)  برای بررسی تغییرات مکانی روابط بین نرخ بروز بیماری قلبی عروقی و عواملی از جمله آلاینده­های هوا، ساختار محیطی، و فاکتورهای اجتماعی-اقتصادی، به کار گرفته شدند.

یافته‌ها: مطالعه نشان داد که میانه سنی بیماران بستری قلبی ۶۴ سال است و مردان سهمی برابر با ۵۴.۴۴٪ از بیماران بستری را تشکیل می‌دهند. تحلیل زمانی نوسانات معناداری را نشان میدهد، به‌طوری‌که بالاترین نرخ‌های بستری و مرگ‌ومیر در سال 1398 مشاهده شد. تحلیل سری­های زمانی روندهای فصلی و چرخه‌ای را نشان داده و همچون تحلیل JR کاهش شدید میزان بستری­ها پس از زمستان سال 1398 را به وضوح نشان می­دهد. از نظر مکانی، مرکز شهر مشهد به‌عنوان منطقه پرخطر برای بیماران قلبی شناسایی شد، به نحوی که اکثر خوشه‌های پرخطر در مناطق مرکزی شهر متمرکز بودند. خوشه‌های کم‌خطرتر عمدتاً در مناطق حاشیه ای، از جمله مناطق شمالی و شمال‌شرقی شهر شناسایی شدند. مدل‌های GAM و GWR نشان دادند که عواملی مانند آلودگی هوا، وضعیت اجتماعی-اقتصادی، و در دسترس بودن فضاهای سبز شهری به تغییرات مکانی نرخ بستری بیماران قلبی کمک کرده‌اند. بهترین مدل پیش­بینی کننده عوامل خطر محیطی مرتبط با بروز بیماری قلبی در شهر مشهد، مدل GWR با شاخص R2 تقریبی 85% بود.

نتیجه‌گیری: این مطالعه تحلیل­های زمانی و مکانی بستری‌های بیماران قلبی در شهر مشهد را ارائه می‌دهد و مناطق پرخطری را شناسایی می‌کند که نیازمند مداخلات موثر و هدفمند از جانب سیاست­گذاران سلامت می­باشد. با اختصاص منابع و رسیدگی به الگوهای نامتوازن مکانی کشف شده در این مطالعه از طریق برنامه‌ریزی شهری هدفمند و مداخلات بهداشتی موثر، می‌توان بهبود قابل‌توجهی در پیامدهای سلامت بیماران قلبی مناطق پرخطر ایجاد کرد. استفاده از روش‌های مدل­سازی GAM و   GWR اهمیت در نظر گرفتن عوامل غیرخطی و متغیرهای مکانی را در درک الگوهای بستری بیماران قلبی برجسته می‌کند.

کلمات کلیدی: آنالیز فضایی-زمانی، سیستم اطلاعات جغرافیایی، بیماری­های قلبی عروقی، بهداشت عمومی