اهميت موضوع:  بیماری سالک از بیماری های عفونی و انگلی بومی ایران است، که مطالعه و انجام تحقیقات در جنبه های مختلف این بیماری توسط سازمان بهداشت جهانی توصیه شده است. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، ایران بعنوان یکی از شش کشور بومی با بالاترین نرخ سالانه بروز برای بیماری سالک در جهان محسوب می شود. در این مطالعه برآنیم با استفاده از تحلیل های فضایی به استخراج الگوهای مکانی و مکانی-زمانی و بررسی پویایی رخداد بیماری سالک در سطح کشور و همچنین در سطح شهر مشهد پرداخته و داشبورد نظارتی برای بصری سازی داده ها و اطلاعات مکانی ارائه دهیم.

روش پژوهش:  این مطالعه مقطعی، در دانشگاه علوم پزشکی مشهد از خرداد ماه 1400 تا خرداد ماه 1402  انجام شده است. بر اساس مشاهدات بالینی و آزمایش‌های انگل‌شناسی، داده‌های بیماران مبتلا به سالک ( ایران = 154378، مشهد = 2425)، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بروز سالک با استفاده از نرخ هموارسازی بیزین تجربی محاسبه شده و بر اساس آن، خودهمبستگی فضایی برای شناسایی خوشه‌ها و نقاط پرت مورد بررسی قرار گرفت. همچنین با استفاده از آمار اسکن فضایی، الگوهای صرفاً زمانی، صرفا مکانی و تغییرات مکانی در روندهای زمانی و همچنین الگوهای مکانی-زمانی استخراج شدند. بر اساس مدل سازی و تحلیل های انجام گرفته، داشبورد مکانی-زمانی توسعه یافته و مورد ارزیابی قرار گرفت.

یافته ها: به طور کلی، بروز بیماری سالک در طول مدت زمان مورد مطالعه کاهش یافته است. نتایج نشان می‌دهند که الگوی رخداد بیماری به صورت فصلی و منظم است، به طوری که بیشترین خطر بروز بیماری در ایران در بازه زمانی شهریور تا بهمن ماه مشاهده شده است. از نظر موقعیت مکانی، مناطق پرخطر در جنوب غرب مشهد متمرکز بودند. در سطح کشوری نیز، محتمل ترین خوشه ها در نواحی جنوب مرکزی تا مرکزی ایران پراکنده شده و خوشه های پرخطر ثانویه نیز در نواحی جنوب غربی، شمال شرقی، مرکزی و غربی ایران شناسایی شدند. همچنین قسمت های شمالی، شمالی-مرکزی، جنوب شرقی، و مرکزی-غربی کشور و قسمت شمال شرقی و میانی شرقی در سطح شهر مشهد نسبت به سایر قسمت ها، روند رخداد فزاینده ای دارند. نتایج نشان داد که خوشه های فعال بیماری در طول زمان در حال جابجایی هستند و گسترش بیماری از یک الگوی داینامیک پیروی می کند بطوری که مناطق مختلفی را در طول مدت زمان مورد مطالعه تحت تأثیر قرار داده است.

بحث و نتیجه گیری: این مطالعه، الگوهای مکانی، و مکانی-زمانی رخداد بیماری سالک را در ایران و شهر مشهد مورد بررسی قرار داده است. نتایج نشان می دهد که خوشه های مکانی-زمانی، در طول زمان جابه‌جایی‌های متعددی داشته و بخش‌های مختلفی از منطقه مورد مطالعه را تحت تاثیر قرار داده اند. این مساله، اهمیت انجام تحلیل‌های مکانی و مکانی-زمانی را برای مطالعات کشوری نمایان می کند. همچنین، اجرای تحلیل‌های فضایی در مقیاس جغرافیایی کوچکتر، منجر به نتایج دقیق تر می شود. از سوی دیگر، بصری سازی الگوهای فضایی بر بستر یک داشبورد مکانی می تواند توسط سیاست گذاران سلامت برای تصمیم گیری و اجرای مداخلات مناسب مورد توجه قرار گیرد.

واژگان کلیدی: سالک، اپیدمیولوژی فضایی، تحلیل مکانی، تحلیل مکانی-زمانی، آمار اسکن فضایی